Psychopathologie en de DSM-5

Zin en onzin, uitgelegd in gewone taal.

Simon Hogerzeil, psychiater

Inleiding

/#dsm-5

Dit is hopelijk geen saaie cursus over DSM–5 (zie video + dias).

We gaan niet DSM criteria voorlezen (gortdroog), of uitleggen hoe je de DSM moet gebruiken (alleen in de praktijk te leren). We gaan ook geen tijd verspillen aan DSM-bashing. Evenmin gaan wij stof uit het leerboek samenvatten (dat was je huiswerk). We beginnen waar het leerboek eindigt.

Omdat wij er niet omheen kunnen gaan we wel kort de belangrijkste wijzigingen van DSM-IV naar DSM–5 aanwijzen, en de ‘juiste plek’ van de DSM–5 in de klinische praktijk bespreken.

Maar we gaan vooral op zoek naar handige ‘tools’ (kernbegrippen, ofwel mental models) om de psychisch lijden te begrijpen, en om de droge theorie te verzoenen met onze eigen menselijke ervaring.

• vraag: 'wat vind je van al die etiketten in de ggz?' antwoord
• vraag: 'wat vind je van mensen die zich vereenzelvigen met hun diagnose?' antwoord

/#cargo-cult-science

We bespreken het verschil tussen theorie en empirie aan de hand van een reportage over cargo cults (wikipedia) en een speech van Richard Feynman over cargo cult science (Caltech 1974 Commencement Address). Ik pleit voor een frisse argwaan tegen ‘experts’ en spreek voorkeur uit voor gezond verstand en de menselijke maat video + dias.

• vraag: 'leg nog eens uit wat je met het cargo cult filmpje bedoelt' antwoord

/#beschrijvende-diagnose

We bespreken het verschil tussen classificatie diagnose volgens de DSM–5 en een (holistische) beschrijvende diagnose video + dias aan de hand van het beeld van opeenvolgend:

• een foto van een vogel (ie. symptomen),
• een foto van een zwerm vogels (ie. hokjes)
• een film van een zwerm vogels (ie. verhalen)

• vraag: 'hoe kom je tot een beschrijvende diagnose?' antwoord

I suppose it is tempting, if the only tool you have is a hammer, to treat everything as if it were a nail. [Abraham Maslow (1966)]

Ik pleit voor een multidisciplinaire benadering van he thema ‘psychisch lijden’. Daarvoor hanteer ik het concept van mentale modellen, ie. het idee dat er vanuit verschillende disciplines verschillende begrippenkaders bestaan over psychisch lijden. Door eenzelfde onderwerp vanuit verschillende denkwijzen te benaderen gaan we belangrijke overeenkomsten/verschillen zien tussen stoornissen.

Het is alsof de leerboeken nadruk leggen op (hoe relevant) taxonomische verschillen zijn tussen zebras, Zeeuwse knollen en Shetland pony's, en wij in deze cursus de nadruk op het feit dat alledrie ‘hoefdieren’ en ‘paardachtigen’ zijn, ofwel meer overenkomsten dan verschillen.

Dit zijn voorbeelden van mentale modellen:

• computer science
• chaos wiskunde
• evolutie theorie
• zoologie
• affectieve neurobiologie
• neuro-fysiologie
• leertheorie
• buddhisme
• fenomenologie
• theory of mind
• memetics
• constructivisme
• psychodynamische therapie
• groepsdynamica
• cybernetica
• culturele anthropologie
• hechtingsheorie
• narratieve theorie

/#wie-is-ziek

Dat psychopathologie bijvoorbeeld niet alleen vanuit harde biologie begrepen kan worden, blijkt uit een oefening met drie koan-achtige vragen video + dias, die duidelijk maken hoe bepalend cultuur is:

1. “wat is ziekte?”
2. “kun je ziek zijn zonder ziek te zijn?”
3. “kun je ziek zijn zonder toestemming?”

• vraag: 'wat zijn je gedachten over ziektewinst?' antwoord

Routebeschrijving

Om te begrijpen waarom iemand psychisch ziek wordt, moeten we eerst begrijpen wat de psyche is en hoe hij vorm krijgt. Daarom gaan we twee lijnen volgen:

1. Van microscopisch (zenuwcellen, synapsen) naar sociologisch (maatschappij)
2. Van baby naar volwassene

Vervolgens gaan we onderzoeken hoe de psyche in balans blijf (allostase) en hoe het omgaat met grote veranderingen (crisis).

Als we helder hebben wat de psyche is, en hoe de psyche zich handhaaft, dan wordt het een stuk makkelijker om te begrijpen hoe de psyche ziek kan worden (pathologie), hoe je dat kunt verklaren (diagnose) en behandelen (therapie).

1. Strange attractors: van microscopisch tot sociologisch

/#networks

Waarom de geest onderdeel van een small world netwerk is video + dias.

/#zenuwstelsel

Waarom hebben we uberhaupt een zenuwstelsel video + dias

/#hersenen

We zoemen uit van neuron tot hersenen video + dias .

/#leren

We onderzoeken wat geheugen is, en wat leren video + dias.

• vraag: 'hoe is een bewuste herinnering opslagen in het geheugen?' antwoord
• vraag: 'hebben mensen met laag IQ een andere structuur in de hersenen?' antwoord
• vraag: 'is inzicht voldoende voor gedragsverandering?' antwoord
• vraag: 'zijn wij ons brein of niet?' antwoord
• vraag: 'hebben mensen met autisme een andere structuur in de hersenen?' antwoord
• vraag: 'kun je goed worden in wat je maar wil?' antwoord

/#neurovirtualiteit

Waarom kennis voorspelling is, waarom we in een bubbel leven (ie. neurovirtualiteit en hoe we toch steeds veranderen (operante conditionering en neoroplasticiteit.

/#attractors

Hoe in complexe dynamische systemen strange attractors ontstaan. video + dias

• vraag: 'leg nog een keer uit wat een attractor is' antwoord
• vraag: 'hoe moet je verder als je op een locaal optimum bent aanbeland?' antwoord

/#powers-of-ten

Powers of ten: een filmpje dat het idee illustreert dat psychiatrische diagnostiek multisciplinair moet gebeuren video

2. Nature, nurture and culture

/#nature

3. (In)stabiliteit en crisis

4. Pathologie

/#ocs

/#verslaving

5. Diagnose

/#common-factors

Diagnose is een co-constructie. De diagnose is vaak ook al (het begin) van de behandeling. Dit is goed te begrijpen vanuit common factors video + dias

• vraag: 'heeft je gezag als expert een rol als common factor?' antwoord

• Kritische bespreking van de DSM–5
• Wat is een diagnose?
• Wat brengt de toekomst?